Tradhisi Piton-piton Bayi ing Desa Wotan, Kec. Pulung, Kab. Ponorogo

Tradhisi Piton-piton Bayi ing Desa Wotan, Kec. Pulung, Kab. Ponorogo

A. Arane Tradhisi

Masyarakat ing desa Wotan, Kec. Pulung, Kab. Ponorogo yen nduweni anak lan umure wis ganep pitung sasi Jawa utawa pitunglapan (salapan telung puluh lima dina) bakal dianakake tradhisi piton-piton utawa mitoni. Diarani piton-piton amarga wektune ngleksanake upacara kang ngepasi umur pitunglapane si jabang bayi kaya kang wis tinulis ing bebukane atur. Adicara iki dilaksanakake ana ing dina lan pasaran kang padha karo dina lan pasaran nalika bayi dilairake.

Masyarakat desa Wotan uga ngarani upacara piton-piton iki kanthi tembung “kething”. Dadi bayi kang wis wancine dipitoni diarani wis titi wanci kethinge. Sawise dijlimeti lan digoleki tembung kething iki asale saka tembung ketingan. Tetembungan ketingan iku dhewe adhedhasar baoesastra djawi anggitane Poerwadarminta tegese slametan bocah cilik medun lemah sepisanan.

B. Ubarampe Tradhisi Piton-piton

1. Buceng kroyok

2. Banyu kanggo adus

Ing njero banyu kasebut dicampuri maneka warna ubarampe liyane yaiku:

a. kembang setaman

b. kembang boreh

c. godhong andong

d. manggar

e. godhong gandarasa

f. lan dhuwit kricik kang cacahe padha karo neptune si bayi

3. Wadah banyu kanggo adus si bayi.

Biasane nganggo bak saka plastik.

4. Dhuwit kricik cacahe padha karo neptune si jabang bayi

5. Janur kang dibentuk kanggo makuthane bayi

Si bayi dinggoni makutha saka janur kanthi pangajab supaya si bayi bisa metu nur’e. Utawa ing tembe mburine dadi wong kang kebak cahya tegesekebak kawibawan lan dadi wong kang kajen.

6. Kurungan

Perlambang alam donya panggonan uripe manungsa

7. Pitik urip

8. Pakan pitik lumrahe nganggo beras

9. Piranti tulis

10. Jadah pitung rupa

Perlambang lakuning urip si jabang bayi kang bakal dilakoni maneka warna rupane. Tegese si bayi bakal nglakoni maneka warna kahanan urip minangka ujian tumrap dheweke.

11. Andha saka tebu ireng

Andha kang mengkone bakal dipenek si bayi mujudake dalane si bayi nuju kaluhuran kudu munggah satrap mbaka satrap. Dene tebu minangka jarwa dhosoke anteping kalbu. Diajab supaya si bayi anggone nggayuh kaluhuran dikantheni kanthi rasa mantep ing kalbu.

12. Golong lima

Kanggo metri sedulure si bayi

13. Golong pitu

Kanggo metri karang pomahane

14. Buceng

15. Nyambung tuwuh

Nyambung tuwuhe wong tuwa marang anak. Wujude buceng sing sakupenge diwenehi bothok iwak kang cacahe padha karo neptune si bayi lan uga dipepaki kuluban utawa urap-urap.

16. Iwel-iwel

17. Pelas

18. Jenang abang putih

Perlambang sangkan paraning si bayi. Yaiku saka bapa lan biyunge.

19. Jenang sengkala

Kanggo nyengkalani sakehing godha rencana kang teka

20. Buceng pitu

Mertandhani menawa umure si bayi ganep pitung sasi,

21. Buceng kuat

22. Pipes

Digawe saka ketan lan tengahe ana gedhange. Saemper karo nagasari nanging digenemi.

C. Paraga Piton-piton

1. Bayi kang arep dipitoni

2. Dukun Bayi

3. Wong Tuwane si Jabang Bayi

D. Tata Urutane Tradhisi Piton-piton

Upacara piton-piton kawiwitan kanthi ngedus si jabang bayi nganggo banyu ing njero bak. Sing kajibah ngedus si bayi yaiku dukun bayi kang dipercaya dening wong tuwane bayi iku. Sadurunge banyu iku wis diwenehi kembang setaman, kembang boreh, godhong gandarasa, manggar, godhong andong lan dhuwit kricik kang cacahe padha karo neptune si jabang bayi. Sabubare adus banyu kang bubar dinggo adus kasebut dibuwang lan dhuwit kricik kang ana ing njerone banyu biasane dijupuki dening sing padha ndelok upacara iki. Malah sok-sok yen akeh bocah cilik kang padha ndelok upacara iki dhuwit-dhuwit receh iku banjur padha dinggo rebutan. Biyen biasane anggone ngedus si bayi iku wanci bengi mbarengi wancine genduren. Nanging, kanthi alasan kasarasane si bayi biasane anggone ngedus sore lan bengine lagi digendureni utawa didongani.

Sabubare didus bayi iku banjur dipacaki yen wadon supaya katon ayu lan yen lanang supaya katon nggantheng. Sabubare diapacaki si bayi banjur dilebokake njero kurungan. Lumrahe si bayi dipangku dening dukun bayine. Iki minangka pralambang menawa si bayi bakal nglakoni panguripane lan kurungan iku disimbolake minangka alam donya panggonane urip manungsa lan kabeh titahe Gusti kang akarya jagad.

Sawise mlebu menyang njero kurungan kang tegese yaiku wis bisa urip ing alam donya si bayi banjur makani pitik. Tradhisi makani pitik iki diarani ulung-ulung. Kanthi pangajab sajroning nglakoni uripe wiwit cilik tumekane dewasa bisaa si bayi dadi wong kang seneng tetulung marang liyan. Sawise ulung-ulung rampung banjur diterusake kanthi ngliwati jadah pitung rupa. Bayi dituntun dening dukun bayi ngliwati jadah pitung rupa. Sabubare dituntun dukun bayi banjur dituntun ibune bayi lan sing pungkasan diliwatne jadah dituntun bapake bayi. Perangan iki nduweni pangajab supaya si bayi bisa nglakoni maneka warna lakune panguripan. Sing angel utawa sing penak.

Sabubare diliwatne ana ing jadah pitung rupa si bayi banjur dipenekne ana ing andha saka tebu. Sing menekne pisanan ibune banjur bapake si bayi. Perangan menek andha iki nggambarake lakuning urip si bayi kanggo nggayuh kaluhuran. Si bayi kudu napaki sauntu mbaka sauntu andha kasebut. Semono uga jroning nglakoni uripe kudu bisa dadi wong kang sabar. Lan kang dinggo andha saka tebu amarga tebu iku cekakane saka antebe kalbu. Dadi jroning nglakoni uripe kanggo nggayuh kaluhuran bisaa si bayi tansah nduweni kanteban jroning kalbune. Saengga gegayuhane bisa enggal kaleksanan.

Si bayi banjur diwenehi buku lan piranti tulis supaya mengkone dadi bocah kang pinter. Pinter kang dimaksudake yaiku pinter ing babagan akademis. Sabubare diwenehi buku lan piranti tulis si bayi banjur diadepake menyang buceng kroyok. Lan si bayi dikongkon njupuk iwak pitik kang diencepake ana ing buceng kroyok kasebut. Perangan iki minangka pralambang si bayi bisa golek pangupajiwa ing tembe mburine. Sawise kabeh tata urutan kasebut rampung banjur bengine nganakake genduren utawa ndedonga bareng-bareng kang ditekani wong salingkungan lumrahe mawa cara islam.

E. Makna Sajroning Tradhisi Piton-piton

Tradhisi piton-piton iku sejatine minangka pepenget utawa pangeling-eling menawa kanggone wongtuwane si bayi yen putrane wis ngancik umur pitung sasi. Tradhisi piton-piton uga minangka pandongane wong tuwa kanggo anake. Wong tuwa nduweni pangajab supaya anake wiwit wektu iku nganti tekan dewasa bisa dadi bocah kang apik. Donga-donga kasebut disimbolake ana ing maneka warna ubarampe kang ana ing tradhisi piton-piton iki. Saliyane iku pandonga kasebut uga diwujudake kanthi maneka warna runtutane adicara kang dilakoni si bayi. Saka saben runtutan kasebut mesthi nduweni makna kang surasane pandonga utawa pangajab supaya ing tembe mburi si bocah dadi wong kang apik.

Tugas Tradisi Jawa I

Tradhisi Piton-piton Bayi ing Desa Wotan, Kec. Pulung, Kab. Ponorogo

Dening:

Tangguh Hestu Wibawa

082114001

UNIVERSITAS NEGERI SURABABYA

FAKULTAS BAHASA DAN SENI

JURUSAN PENDIDIKAN BAHASA DAERAH (JAWA)

2011