Powered By Blogger

Minggu, 28 November 2010

Guru Sd

GURU SD
Dening: tangguh h.w.
Pirang-pirang dina iki kuthaku tansah kalimput mendung. Ing wayah esuk srengenge ora enggal-enggal tangi saka dipan kencanane. Semono uga ing wayah wengi, lintang-lintang lan mbulan kang biasane abyor ngrenggani endahe langit wengi. Keri-keri iki kaya ilang dipangan bethara kala. Bethara kala kang uga mangan lintang-lintange atiku. Lintang-lintang kang madangi dalanku. Lan lintang-lintang kang nedya dakgayuh. Nanging durung nganti lintang-lintang kuwi kasil dakgayuh jebul aku wis teka pethiting wengi.
Wengi iki pangrasaku kabeh daksuntak ana ing buku cilik rupa ijo burup kang tansah ngancani dina-dinaku. Yen dakrasakake dina-dinaku mung tansah digubel kasepen. Senajan yen miturut panyawange wong-wong ngono kae jare uripku wis klebu mapan. Aku wis cekel gawe dadi guru ana SDN Sumberdadi I Sumbergempol Tulungagaung. Isih urip ijenan ateges aku durung duwe kuwajiban kanggo ngragadi sapa-sapa klebu awakku dhewe. Lan senajan isih mondok ana omah cekli duweke pak Marto. Nanging tangkepe pak Marto sakluwarga marang aku kaya menyang dulure dhewe kae. Amarga wis watara patang taun iki aku mondok ana daleme pak Marto. Wiwit isih sukwan ana SD Sumberdadi lan saiki kasil diangkat dadi PNS sawise telung taun dadi GTT. Masiya, biyen aku dudu lulusan Universitas Negeri. Dene wong tuwaku. Wis kandeg tekan kono anggonku crita. Ngeling- eling iku sansaya ngrerojeh atiku.
“Nak...sampean niku sinten ta?omahe pundi asline?lha terus kok ngantos dugi teng Sumber Gempol mriki niku pripun?” ngono kandhane pak Marto ing wengi nalika aku isih sesasi mondok ana ing omahe. Aku mung kandha yen jenengku Hadi Suryono asli saka Ngawi aku pindhah menyang Tulungagung merga kepingin njajal awak nyoba dadi guru ana kene, ing Ngawi peluang dadi guru apa maneh PNS cilik banget. Kok ndilalah pak Marto percaya ngono wae karo critaku. Apa maneh nalika dakdudohake ijazah S1ku saka Universitas Harapan. Aku biyen pancen nate kuliah nganti S1 ana Ngawi, senajan anggonku kuliah mlebune mung Setu karo Minggu. Ganep anggonku mbayar lan nggawe skripsi kang mung dakganti judule saka skripsi taun sadurunge. Nanging nyatane aku tetep diwisudha lan jenengku ketambahan Hadi Suryono S.Pd. Ora ana bedane karo bocah-bocah sing kuliahe tenanan. Saben dina tansah nggethu njingglengi buku-buku ana perpustakaan. Nanging kuliah kaya ngono iku jan-jane dudu pepenginanku. Iku kabeh krana peksan sak wong tuwaku.
Wiwit ana SMP aku wis duwe kasenengan gambar. Kasenengan kang suwe-suwe dadi candu kanggoku. Nganti ana SMA aku ora mung nggambar ana kertas utawa buku gambar wae. Nanging wektu iku aku wis wani nggambar nganggo cat minyak ana kanvas. Guruku SMA uga ngomong menawa aku iki nduweni bakat babagan nglukis. Lan aku disaranake melu sanggar lukis Sri Wedhari ana ing kuthaku. Wiwit klas loro SMA aku wis melu ana sanggar Sri Wedhari. Ana kono aku ketemu pelukis-pelukis kondhang asli kutha Solo. Krana melu sanggar iku uga aku banjur bisa melu sawatara pameran. Akeh para sutrisna lukis kang seneng marang lukisanku lan kaget ngerti pelukise kang isih bocah. Nanging emane wong tuwaku ora pati setuju yen aku ndadekake nglukis minangka cagaking uripku. Pungkasane nalika aku kelas telu SMA semester loro aku dikon leren sawetara saka sanggar dening bapakku. Alasane jare merga wis cedhek ujian lan aku kudu sinau mempeng. Bapakku kuwatir yen aku ngebotake anggonku nglukis wusanane aku bisa ora lulus ujian. Apa maneh wektu iku ora ana ujian susulan kang ateges sekolahku suwene telung taun ora ana gunane. Sawise dikandhani lan didukani bapak akeh-akeh. Aku kang sadurunge penging mbadal dhawuhe bapak, ora daksidakake. Nanging sansaya dina nyedheki trekahe bapakku sansaya marakake panase atiku. Gulungan kanvasku kang durung dakgambari ujug-ujug ora ana in panggone. Semono uga cet minyak kang dakjejer ana pojokan kamarku ngleles ilang siji mbaka siji. Bareng daktakokake bapakku jarene pancen didelikne supaya bisa konsentrasi marang pelajaranku.
Seminggu sabubare ujian rampung aku njur nggoleki kanvas lan uga cet-cetku. Aku wis kangen banget njogedake kuas lan palet ana dhuwure kanvasku. Aku banjur takon marang bapakku. “Pak, karo cetku wingi njenengan singgahne ana ngendi?”.
“Wis wiwit saiki ora ana nglukis-nglukis maneh. Gombal-gombal putihmu wingi kae wis dakobong. Cetmu sing ambune sengir wingi kae wis dakkelekne neng kali.”
Krungu tembunge bapakku kang memanas ati aku uga banjur muntab. Nanging isih dakrem-rem. Ngelingi panjenengane pancen bapakku. “Lho, ngapa kok ngono pak? Aku ki seneng nglukis. Kepriye kahanane aku kudu tetep nglukis. Aku uga wis ancang-ancang kepingin daftar ana ISI Yogja.”
“Sur, kowe kuwi ora duwe dulur. Kaya ngapa isine aku lan ibumu yen kowe ora bisa dadi wong luhur. Ateges nggonku nyekolahne kowe seprana-seprene kuwi ora ana gunane. Masamu gambar-gambarmu kae isa kopangan? Pokoke saiki ora ana nglukis-nglukisan maneh. Kowe kudu tetep sinau kanggo tes UMPTN ana UGM lan kowe bakal dakdaftarake ana jurusan teknik sipil. Ngendi ana pelukis sugih? Lha lek insiyur akeh sing sugih mbrewu, bandhane mblegedhu.”
“Pak, aja ngasorake pelukis kaya ngono. Aku ora trima pak. Aku bakal tetep nglukis nganti mbesuk. Aku bakal tetep urip saka anggonku nglukis. Lan aku uga bakal mbuktekake bisa nguripi bapak lan ibu kanthi lukisanku.”
“He...apa balenana?kowe arep nguripi bapak ibumu nganggo orek-orekanmu neng gombal amoh kuwi. Sengaraa isa. Karone ora sudi aku mangan panganan saka asile cet-cet sengir kuwi.”
“heh...le, pak. Wis ta. Bapak karo anak awan-awan ngene kok dha tukaran. Ora penak lek dirungokne tangga. Wis ta sur, manuto karo ngendikane bapak. Yen manut kandhane wong tuwa ki wis akeh contone mesthi penak wusanane.”
“Boten buk, aku emoh. Aku bakal tetep nglukis.” Banjur kasusul swarane lawang kamarku kang dakbanting. Luhku kober mili nelesi pipiku. Saka njaba isih keprungu cecaturan antarane bapak lan ibu.
“Duwe anak siji wae ra bisa diatur. Sakarepe dhewe. Arep dadi apa lek wis ngono kuwi.”
“Wis ta pak. Suryono ora usah disrengeni terus-terusan. Yen wis ngene, mengko bocahe rak ya njur mikir. Sesuk-sesuk mesthi wis gelem manut karo karepe njenengan.”
Sedina iku aku ora metu saka kamar babar pisan. Ora butuh mangan, ora butuh adus. Nalika sorene ibu mbukak lawang kamarku ngomongi aku supaya adus lan mangan. Aku ethok-ethok turu mureb ungkep-ungkep bantal. Nganti wengi aku tetep glebagan ana kasurku. Kepingin turu mripat ora bisa merem. Weteng sing ora kisen wiwit awan mau wis ora dakrasa maneh. Rasane kupingku kaya terus-terusan mbenging. Ukarane bapak awan mau bola-bali keprungu ana kupingku. Aku terus-terusan ngenam gagasan apa kang kudu daklakoni. Wusanane kanthi giliging tekad. Aku metu saka omah. Nggendong unen-unene bapakku kang yen diadahi ora cukup sakarung.
Urip klonthang-klanthung banget nyiksa aku. Saka kene aku bisa ngrasakake kaya angele urip iku. Kepingin nginep omahe kancaku. Nanging mesthi gampang diweruhi wong omah tur ya isin yen suwe-suwe nginep. Aku kepeksa turu ana emperan toko. Utawa yen bisa nylingker mlebu pasar klewer sadurunge tutup, aku bisa turu ana bangone wong dodol bathik kang wis tutup. Lumayan ora pati atis kaya neng emperan toko. Senajan ora ngalahne turu ana kasurku ing ngomah. Suwene urip ngglandhang aku nyoba nyambutgawe apa wae. Wiwit tukang parkir srabutan, yen pinuju tukang parkir asline alangan. Nganti nggolok ana pasar klewer, nggendongi karung-karung isi bathik mlebu metu pasar. Pancen asile ora sepira. Nanging saora-orane ana dhuwit kanggo tuku mangan. Masiya, kadhang kala aku sedina mung mangan pisan.
Sesasi anggonku kerja srabutan dadi tukang parkir lan tukang nggolok aku bisa nyelengi kanggo modal tuku kertas lan potlot. Karepku aku arep mbukak jasa pelukis jalanan. Lumayan kena kanggo nyalurne hobi sinambi golek pangan. Dina kapisan aku tetep kerja ngangkuti karung-karung isi bathik menayng njero pasar klewer. Sawise rampung aku lagi ider lan tawa menyang wong-wong kang padha dolan ana sakupenge kraton lan pasar klewer kono.
Dina kapisan usahaku durung ana wong kang gelem dakgambar. Sorene bali aku dadi tukang nggolok merga yen ora ngono ya sida ora mangan tenan. Dina kapindho kaya ngapa senengku nalika ana turis wadon kang gelem dakgambar. Basa Inggrisku kang blekak-blekuk jebul ora dadi pepalang amarga aku lan turis iku luwih kerep migunakake basa isyarat. Maklum padha-padha ora mudenge. Dheweke seneng ndeleng gambar sketku. Nalika ditakoni regane. Aku ngomong yen rong puluh ewu langsung diwehi tanpa ngenteni sampe anggonku kumecap. Aku banjur mubeng maneh ana sakupenge alun-alun. Ana bocah lanang wadon kang algi lungguh bebarengan ing ngisor edhume wit ringin. Nalika daktakoni apa pengin dakgambar. Sing lanang langsung ngomong nyarujuki. Nanging nalika aku masang tarip rong puluh ewu kok ya meksa dianyang separo rega. Pungkasane daklilakake tenaga, pikiran, kertas, lan potolotku kanggo nggambar sarimbit kencur iku kanthi rega limalas ewu wae.
Dina-dina sabanjure lumaku kaya ilining banyu. Saiki aku wis arang nggolok lan dadi tukang parkir cathutan. Aku luwih kerep-kerep mubeng-mubeng karo nyangking kertas lan nyengkelit potlot. Aku wis ngrasa kulina ngrasakake urip ing dalan lan wis ngrasakake pait getire suwene meh telung sasi iki. Ancanganku, aku bakal klumpuk-klumpuk sangu kanggo budhal menyang Yogja lan urip sawatara dina ing Yogja. Angkahku ing Yogja aku uga arep ider, nggambar wong kang lagi plesir. Yen dakpikir Yogja iku pariwisatane luwih maju tinimbang Solo kuthaku. Ing kono mesthi job luwih akeh lan rega uga isa dakundhakake. Yen klakon ngono tenan kaya ngapa bathiku. Lagi penak-penake ngalamun ana pawongan lanang pidegsa nyedhaki aku.
“Mas kula pengin digambar. Nek gambare sae mangke kula tumbase seket ewu.”
Aku sing krungu kaya ngono ya langsung semrinthil. Es dhawet Banjarnegara karemanku kang lagi daksruput age-age dakselehke. “Nggih Pak, mangga.”
“Neng kula nyuwun asale nggambar enten kilene pendhapa mas. Enten mriki keramen. Backgrounde nggih kirang apik.”
“Nggih pun mangga kersa njenengan pak.”
Aku melu wae karo wong iku. Ati krasa ora penak nalika weruh wong pidegsa liyane cacah telu kang ngenteni ing iringan mushola mburi panggon tuku karcis kraton kang tutup. Ujug-ujug wong iku mau mencereng marang aku.
“Wis ana kene wae!”
“Digambar sakniki pak?”
“Ora sah gambar-gambaran. Kowe saiki kudu melu aku.”
Saka kadohan katon wong papat kang mau mung ngadeg banjur padha nyedhaki. Aku wis ngira yen bakal ana kedadeyan ora penak. “Lho kowe sapa? Apa perlumu meksa-meksa aku?”
Tanpa omong apa-apa wong papat kuwi langsung mikut aku. Cangkemku dibungkem. Aku nyoba kridha sarosaku, nanging wong papat methekel iki kaya ora krasa. Wusanane aku dilebokake menyang jip plat tentara. Salah sawijining saka wong methekel mau banjur nyopiri jip iku. Aku kaget nalika ing lungguhan ngarep ana lik Suwana. Adhine bapak kang dadi tentara dhines ana Maospati.
“Sur, aku ngerti yen kowe kaget nalika weruh aku. Aku neng kene dijaluki bapakmu. Jare kowe wis ora bisa diatur nganti wani minggat saka omah. Kowe saiki bakal dakgawa menyang omahku. Ing omahku kowe bakal dakwulang carane urip sing bener.”
Teka omahe lik Suwana wis repet-repet sore ngarepke surup. Tekan kono aku langsung dikon adus. Jan pokoke kudu manut kabeh. Intine aku pancen dididik kanthi cara ,militer. Dina iku rasane dawa banget. Nganti jam loro esuk mripatku durung kober ngantuk. Turu ana kasur omahe lik Suwana sing empuk rasane kaya turu sadhuwure eri bebondhotan. Isih penak turu ing bango pasar klewer. Turuku isa angler masiya kekancan lemut-lemut lan tikus pasar klewer sing pating sliri.
Ringkese crita ana omahe lik Suwana aku banjur dikuliahne jurusan PGSD nganti patang taun masiya mung mlebu rong dina seminggu. Dina-dina liyane mung tansah diisi karo pitutur kang sarwa militer. Apa maneh ketamabahan ocehane lik Suwana wadon sing ora beda pedhese karo kandhane bapakku dhek biyen.
Sawise kasil nggayuh gelar Sarjana saka kuliahku suwene patang taun. Aku banjur pamit menyang likku sakloron. Aku pengin pindhah kutha kanthi alasan peluang dadi guru ing Ngawi apa maneh kutha asalku Solo kaya-kaya neh ora ana. Kejaba wong sing gelem liwat dalan beda. Aku matur yen duwe kenalan ana Tulungagung lan jarene ana kana isih akeh peluang dadi guru SD.
Wusanane aku dililani pindhah menyang kutha anyar Tulungagung. Aku banjur nglamar sukwan ana SD Sumberdadi lan suwene 3 taun aku sukwan, melu tes banjur bisa katut dadi PNS.
Pangupa jiwaku saiki dudu lukisan, gambaran utawa sketsa maneh. Nanging, SD Sumberdadi 1 Sumbergaempol. Kanggoku dadi guru iku ora beda adoh karo dadi pelukis. Murid-murid iku kanvas kang kudu dilukis nganggo maneka warna cet lan teknik. Kadhang nganggo kuas, kadhang nganggo palet. Bedane yen nglukis kudu nyeket yen dadi guru ora. Murid iku kanvas kang wis ana cet dasarane. Yen apik ditambahi, yen isih kurang dibenerake. Kanggo iki pancen wis lakuning uripku. Dadi guru SD. Sketsaku kang biyen dakecering trotoar Pasar Klewer. Saiki kudu dakterusake ana kanvas panguripan SD Sumberdadi 1.

27-11-2010-----28-11-2010
0.53

Minggu, 25 Juli 2010

angkringan ponorogo

Ponorogo, Kutha Sewu Angkringan kang Mirasa

dening:tangguh h.w.

Yen Bali disebut minangka kutha sewu pura, Pacitan kutha sewu gua lan kutha sewu-sewu liyane. Semono uga kutha Ponorogo bisa diarani kutha sewu angkringan. Jalaran angkringan utawa warung kopi kang dodole ana pinggir dalan kanthi cara lesehan anjrah banget ing Kabupaten Ponorogo. Saben panggonan ing Ponorogo mesthi ana sing diarani angkringan iki. Angkringan wiwit ana ing Ponorogo antarane taun 2000an. Nanging jaman semana angkringan isih winates sumebar ana ing njero kutha wae. Durung kaya saiki kang anjrah nganti tumekaning padesan.

Angkringan mono sejatine padha karo warung kopi umume. Sing mbedakne mung cara lan panggone dodolan. Tembung angkringan kang asale saka tembung nangkring bisa ditegesi lungguh santai. Dene wujude angkringan iki yaiku warung kang dodolan maneka warna panganan lan omben nganggo grobak lan payone saka terpal utawa tenda plastik. Dene makna kang luwih jeru saka tembung angkringan lan lungguh santai iku sapa wae bisa teka menyang angkringan, nanging kudu siap nyawiji karo komunitas kang ana ing angkringan tanpa nganggo embel-embel status sosiale. Pranyata saka konsep kang prasaja iku bisa narik kawigaten, banjur sapa-sapa kang liwat kepingin ngrasakake.

Biyen nalika lagi anyar-anyare angkringan biasane sing gelem mara mung tukang becak, tukang parkir, sopir lan liya-liyane. Kena diarani masyarakat kanthi ekonomi golongan menengah ke bawah. Nanging suwalike saiki angkringan dadi papan kang universal ora mligi kanggo wong-wong saka kelas ekonomi menengah ke bawah wae. Pegawai, mahasiswa, seniman, karyawan, budayawan, malah para eksekutif. Bisa nyawiji dadi siji ing masyarakat komunitas angkringan. Kadhang kala saka omongan parikena ing angkringan bisa tuwuh ide-ide tumrape panguripan kang luwih apik utawa kritik sosial tumrap ajuning roda pamarentahan, bebrayan saben dina lan maneka warna kang ana gegayutane karo panguripane komunitas angkringan iku dhewe.

Ing Ponorogo kang dadi punjere angkringan ana ing Jalan Suromenggolo utawa tumrape wong Ponorogo luwih misuwur kinaran Dalan Anyar. Pancen dalan iki dibangun watara taun 2000an bareng karo tuwuhe angkringan. Nalika semana Bupati wektu iku (Markum Singodimejo) dianggep ngguwak-ngguwak dhuwit, amarga dalan anyar iki ora duweni akses kang vital. Suwene suwe akeh wong kang migunakake trotoar ana dalan anyar kanggo dodolan panganan lan omben kanthi konsep angkringan iku mau. Nanging kabeh iku uga nuwuhake efek negatif. Nalika regeng-regenge angkringan ing dalan anyar uga dibarengi pakulinan balapan liar saben wengi. Bejane, pamarentah lumantar departemen kang cinaket karo perkara iku enggal cancut tali wanda nandangi perkara iku. Para pembalap liar iku ditertibake banjur digawekake event-event balapan kang resmi lan antuk idin senajan wujude isih prasaja.

Dalan kang dawane watara 1,2 kilometer iki yen bengi kebak angkringan lan dadi punjere wong kang padha kepingin santai ngkluwari pikiran perkara nyambut gawe, sekolah, kuliah lsp. Sinambi guyon lan ngrasakake nikmate panganan lan omben khas angkringan. Dene panganan kang mesthi ana ing angkringan yaiku sega kucing. Sega kucing wujude sega bungkusan kanthi lawuh kang saanane. Kanggo nambahi nyamlenge sega kucing iku uga ana jajanan kang biasane arupa pia-pia (ote-ote), tahu isi, ndas pitik goreng, ceker bacem, tempe goreng manut saka kreatifitase sing dodol ing angkringan iku. Yen perkara ngombe ora beda karo warung-warung kopi kang biasane.

Otra mung ana dalan anyar wae. Anjrahe angkringan uga sumusul ing pojok-pojoking keramen kutha Ponorogo liyane. Saengga saiki kabeh laladan ana ing Ponorogo prasasat ana angkringane. Ora mung ana ing tengahing kutha wae nanging angkringan uga sumrambah nganti padesan kaya kang wis tinulis ing purawakaning atur. Mula saka iku Ponorogo uga kinaran kutha sewu angkringan.

Ing wektu iki jalaran akehe bakul angkringan ana ing Ponorogo banjur tuwuh kreatifitase. Kreatifitas kang tujuane kanggo narik kawigatene supaya wong-wong gelem mampir lan tetuku ing warung angkringane. Dene wujude kreatifitas iku antarane nyepakake jajan kang dibakar. Dadi ndas pitik kang wis mateng utawa ceker bacem iku banjur dibakar. Tujuwane ora liya kanggo nambah sansaya mirasane panganan iku. Lan ndadekake kepincute sapa sing tuku banjur mbalik maneh liya dina.

Angkringan ana ing Ponorogo prasasat bukak 24 jam. Yen biyen biasane mung bukak wayah sore nganti wengi, nanging saiki nuga ana angkringan kang mligi bukake wayah awan. Dagangane malah sansaya maneka warna. Ora mung saderma sega kucing wae ing angkringan awan iki ana soto, bubur ayam, dawet jabung, pecel Ponorogo lan maneka warna panganan liyane tanpa ninggal cirine angkringan yaiku grobak, lesehan ana trotoar dalan. Nanging wektu iki saperangan wong dodol angkringan wis ngganti grobake nganggo mobil.

Penulis dhewe sejatine uga salah sijine pandhemen angkringan Ponorogo iki. Emane durung ana kawigaten saka pamarentah ngenani anjrahe angkringan ing Ponorogo iki. Bisa wae angkringan diwenehi panggonan kang khusus lan bisa didadekake sentrane wisata kuliner Ponorogo. nanging uga mawa sarat yaiku sing didol aja mung sega kucing nanging panganan utawa jajanan kang khas Ponorogo lan wis wiwit arang tinemu. Contone wae dhawet gempol. Dhawet kang isine ora mung cendol nanging uga pentol cilik-cilik saka glepung beras kang wis arang banget sing dodol.

Emane maneh ngangkring kanggone saperangan wong dianggep negatif. Amarga jarene ngangkring iku identik karo wong males kang gaweane mung lungguhan karo omong-omongan ora ana jluntrunge. Nanging tumrap pribadine penulis anggepan iku kliru. Angkringan iku panggonan kanggo nyuntak sakehing rasa kesel lan sakehing beban pikiran sinambi guyon karo kanca kanggo nambah rakete paseduluran. Nyatane tulisan iki uga lair saka meja angkringan. Senajan mung tulisan cendhek lan saanane nanging bisa minangka bukti menawa angkringan dudu pangone wong males lan ora nduwe panggaweyan.

TUGAS MENULIS JAWA

Reportase “Ponorogo, Kutha Sewu Angkringan kang Mirasa”


Dening:

TANGGUH HESTU WIBAWA

082114001

UNIVERSITAS NEGERI SURABABYA

FAKULTAS BAHASA DAN SENI

JURUSAN PENDIDIKAN BAHASA DAERAH (JAWA)

2010

bahasa jawaku terinfeksi

BAB I

PENDAHULUAN

I.1 Latar Belakang Masalah

Bahasa Indonesia sebagai bahasa nasional telah dipergunakan secara luas di Indonesia. Hampir seluruh kalangan menggunakan bahasa Indonesia baik secara aktif maupun pasif. Di berbagai lingkungan bahasa Indonesia dipergunakan sebagai bahasa pengantar. Alasannya bahasa Indonesia digunakan untuk memudahkan komunikasi. Namun, dewasa ini penggunaan bahasa Indonesia telah menggeser kedudukan berbagai bahasa daerah di Indonesia. Para penutur berbahasa Indonesia beranggapan bahwa bahasa Indonesia lebih memiliki prestise daripada bahasa daerah mereka (harian FAJAR, 12 Agustus 2009).

Tidak dipungkiri kita sebagai bangsa Indonesia wajib menjaga eksistensi bahasa Indonesia sebagai bahasa nasional. Salah satu caranya adalah menggunakannya sebagai bahasa komunikasi sehari-hari. Namun, di sisi lain cara tersebut bisa mengancam bahasa daerah atau bahasa ibu kita. Dalam hal ini yang akan dibahas adalah eksistensi bahasa Jawa. Jadi, walaupun bahasa Jawa masih digunakan dalam kehidupan sehari-hari secara aktif namun kadang telah dicampuri unsur-unsur dari bahasa lain termasuk juga bahasa Indonesia yang menjadi bahasa nasional kita.

Setiap hari keberadaan bahasa Jawa sebagai bahasa daerah yang patut dilestarikan semakin tersisih keberadaannya. Bangsa Indonesia yang 65% terdiri dari generasi muda di bawah umur tigapuluahan dengan mobilitas yang tinggi dan sangat mudah menerima unsur-unsur baru baik dari dalam maupun dari luar negeri. Jadi pergeseran yang dialami oleh bangsa Indonesia secara umum atau suku jawa secara khusus, tidak hanya dari sisi bahasa namun juga pada sisi adat ketimuran, sopan-santun dan juga unggah-ungguh. Mereka berkilah perubahan itu diperlukan untuk kemajuan dan mengejar ketertinggalan dengan bangsa lain yang sudah jauh di depan kita. Padahal kita semua tahu negara-negara Asia yang maju seperti Jepang, Cina, India, Iran dan lain-lain, mereka justru maju dengan berbekal ketradisionalan mereka dan tetap menjaga tradisi warisan dari nenek moyang. Jadi mengapa kita tidak mencoba memajukan bangsa Indonesia dengan menggunakan ketradisionalan kita, dan menggunakan tradisi warisan nenek moyang dan dengan menggunakan kearifan lokal yang kita miliki.

Dari berbagai fakta di atas maka penulis ingin menyampaikan gagasan melalui tulisan singkat ini. Lewat tulisan ini pengarang berharap pembaca akan kembali sadar akan pentinganya pengembangan bahasa Jawa dan bisa mengetahui sejauh mana bahasa Jawa telah terpengaruh unsur-unsur lain di luar bahasa Jawa. Secara khusus sejauh mana bahasa indonesia telah mempengaruhi bahasa Jawa. Tulisan ini bertopik pengaruh bahasa Indonesia terhadap bahasa Jawa. Dan berjudul “Bahasa Jawaku Terinfeksi”. Yang selanjutnya akan dibahasa pada bab berikutnya.

I.2 Rumusan Masalah

Dari topik bahasan dan berbagai fakta di atas dapat diambil rumusan masalah seperti di bawah ini:

1. Bagaimana penggunaan bahasa Jawa pada masa sekarang?

2. Mengapa bahasa Jawa ditinggalkan oleh para penuturnya?

3. Bagaimana setelah bahasa Jawa dimasuki unsur- unsur bahasa Indonesia?

4. Masih relevankah bahasa Jawa di masa sekarang ini?

I.3 Tujuan Penulisan

Dari rumusan masalah di atas tujuan yang akan dicapai adalah:

1. Mengetahui penggunaan bahasa Jawa di masa sekarang

2. Mengetahui penyebab bahasa Jawa ditinggalkan oleh para penuturnya

3. Mengetahui bahasa Jawa yang telah dimasuki oleh unsur-unsur bahasa Indonesia

4. Mengetahui tingkat relevansi bahasa Jawa di masa sekarang ini

I.4 Manfaat Penulisan

Nantinya setelah tulisan ini diselesaikan diharapakan pembaca akan:

1. Lebih menghargai bahasa Jawa sebagai bahasa daerahnya yang seharusnya dilestarikan.

2. Dengan bahasa Jawa dan segala unggah-ungguh di dalamnya bisa dijadikan filter dalam menghadapi budaya baru yang kurang sesuai dengan kebudayaan kita.

3. Semakin memperkaya diri dengan warisan nenek moyang yang adi luhung dan bisa dibanggakan.

BAB II

PEMBAHASAN

II.1 Fakta Penggunaan Bahasa Jawa di Masa Sekarang

Masyarakat kita sekarang sedang berada dalam masa transisi yang cepat berlangsungnya, baik dalam intensitasnya maupun dalam ekstensitasnya yang mendalam dan meluas di segala bidang. Perubahan yang cepat itu mengenai Bangsa Indonesia yang konon 65% penduduknya adalah generasi muda di bawah umur tigapuluh tahun. Generasi muda yang semakin jauh dari kepribadian ketimuran dan jarang memahami pentingnya bahasa Jawa, serta nilai-nilai gaya hidup tradisional yang belum cukup mendarah daging dan belum sampai mereka cintai sebagai kearifan lokal yang berperan penting bagi kepribadianya. Inilah dunia atau lingkungan, khususnya dunia kaum muda yang juga dialami penulis. Penulis yang tugasnya kelak mempersiapkan kaum muda untuk masa depannya.

Bahasa jawa yang dianggap jauh dari nilai kekinian semakin hari semakin ditinggalkan oleh para penturnya, terutama penutur mudanya seperti diungkapkan di atas. Para generasi muda seakan-akan bersikap anti pada bahasa Jawa. Mereka akhirnya bereksodus ke bahasa Indonesia dan digunakan dalam perckapan sehari-hari. Namun, faktanya bahasa Indonesia yang dugunakanpun bukan bahasa Indonesia yang semestinya atau bukan bahasa Indonesia yang baik dan benar sesuai dengan kaidah kebahasaan. Para generasi muda ini menggunakan bahasa Indonesia biasanya menggunakan bahasa Indonesia yang berbau Inggris atau bahasa-bahasa prokem yang dianggap bahasa gaul. Ataupun jika mereka menggunakan bahasa Jawa biasanya juga telah dicampuri dengan bahasa lain termasuk bahasa Indonesia.

Di sisi lain generasi menengah ke atas atau generasi dewasa justru lebih menekankan bahasa Indonesia sebagai bahasa ibu anak-anak mereka dan menempatkan bahasa asing seperti seperti bahasa Inggris sebagai bahasa keduanya. Pengajaran dan pembelajaran bahasa Jawa sudah ditinggalkan, bahkan tidak dilirik sama sekali oleh para orang tuanya. Para orang tua ini justru menganggap bahwa bahasa Jawa itu tidak ada gunanya dipelajari dan justru terkesan ndeso di mata mereka.

Orang-orang yang masih menggunakan bahasa Jawa serta segala unggah-ungguh yang ada di dalamnya biasanya adalah orang-orang yang banyak tinggal di pedesaan. Mereka masih menghargai tradisi warisan nenek moyang karena jika mereka melanggar akan takut terkena hal-hal tidak baik yang tidak mereka inginkan. Biasanya larangan-larangan ini disebut wewaler.

.

II.2 Penyebab Bahasa Jawa Semakin Ditinggalkan oleh Penuturnya

Seperti dibahas pada bab sebelumnya bahasa Jawa telah banyak ditinggalkan oleh penuturnya. Atau jikapun ada penutur yang menggunakan bahasa Jawa, bahasa Jawa yang mereka gunakan sudah terinfeksi atau dimasuki unsur-unsur bahasa lain selain bahasa Jawa terutama bahasa Indonesia. Jika dibedakan berdasarkan usianya penutur bahasa Jawa bisa dibedakan menjadi beberapa golongan. Golongan tersebut diantaramnya adalah golongan pelajar dari usia 6-15 tahun, pelajar usia 16-19 tahun, golongan mahasiswa, golongan dewasa dan golongan tua. Selanjutnya setiap golongan akan diuraikan satu persatu apa yang menjadi panyebab bahasa Jawa ditinggalkan oleh setiap golongan.

Golongan pertama adalah golongan pelajar usia 6-15 tahun. Pada taraf usia seperti ini penutur biasanya masih mencari jati diri kebahasaannya. Jadi, bahasa yang mereka gunakan adalah sesuai yang diajarkan oleh lingkungannya. Terutama lingkungan keluarga yang menjadi tempat si penutur mencari jati dirinya. Jadi, bila pada taraf usia ini penutur meninggalkan bahasa Jawa sebagai bahasa ibu maka penyebabnya adalah tidak diajarkannya bahasa Jawa secara benar kepada si penutur.

Golongan kedua adalah golongan pelajar usia 16-19 tahun. Pada usia ini penutur sudah mendapatkan pengaruh di luar lingkungan sehari-harinya. Dan biasanya pada usia ini penutur mudah sekali terhanyut dan meniru segala hal yang dianggapnya aktual agar tidak dianggap ketinggalan jaman. Penyebab pada taraf usia ini adalah gencarnya serangan atau pengaruh yang kepada penutur dianggap lagi pada usia remaja penutur berusaha mencari jati dirinya dengan mencari hal-hal baru. Apalagi jika pada taraf sebelumnya dasar yang diberikan oleh lingkungan terdekat tidak begitu kuat.

Golongan berikutnya adalah golongan mahasiswa. Mahasiswa biasanya mulai berpikiran idealis dan juga mulai berpikir ilmiah atau setidaknya mereka ingin terlihat ilmiah karena tuntutan statusnya sebagai seorang mahasiswa. Karena sebab itulah mereka lebih memilh bahasa Indonesia sebagai bahasa tutur atau bahasa jawa yang sudah tercampur bahasa Indonesia atau bahkan bahasa Inggris. Dan dalam konteks ini bahasa Jawa dianggap kurang mencerminkan keilmiahan itu sendiri, bahkan oleh mahasiswa jurusan bahasa Jawa sendiri.

Golongan dewasa adalah golongan yang mengisi taraf penutur berikutnya. Pada golongan yang sudah mapan ini bahasa Jawa biasanya bahasa Jawa ditinggalkan dan memilih bahasa lain sebagai sarana komunikasi adalah karena bahasa Jawa dianggap kurang memiliki prestise jika dibandingkan dengan bahasa lain seperti bahasa Indonesia misalnya. Jika golongan ini memakai bahasa Jawa biasanya dengan intensitas yang rat-rata sangat kecil.

Pada taraf berikutnya dari penggolongan penutur ini adalah golongan tua. Biasanya golongan tua yang meninggalkan bahasa Jawa sebagai bahasa ibunya adalah golongan dengan kelas ekonomi menengah keatas. Seperti golongan dewasa golongan ini menganggap bahasa Jawa kurang memiliki rasa prestise atau kebanggan jika dituturkan. Bahasa Jawa dianggap bahasa orang dengan ekonomi rendah, sehingga bahasa Jawa pun dijauhi atau ditinggalkan.

II.3 Bahasa Jawa yang telah Dimasuki Unsur-unsur Bahasa Indonesia

Dewasa ini bahasa Jawa telah kemasukan oleh unsur-unsur bahasa lain khususnya bahasa Jawa. Ini disebabkan oleh penutur-penutur bahasa Jawa yang cenderung multilingual. Jadi, sudah tidak jarang lagi bahasa Jawa yang digunakan mengalami alih kode atau campur kode. Jika dalam konteks komunikasi sehari-hari dapat diambil cintoh sebagai berikut:

“cah, ayo ngenet aku pengin golek tugas”

Kata ngenet sebenarnya bukan kosakata asli bahasa Jawa. Kata ini mempunyai arti “pergi ke warnet”, berasal dari kata warnet yang kemudian memperoleh imbuhan nasal atau anuswara dalam bahasa Jawa.

Disamping penyimpangan yang disampaikan oleh penutur dalam hal komunikasi secara langsung, media massa berbahasa Jawa juga melakukan penyimpangan dalam berbahasa Jawa dengan memasukkan unsur-unsur bahasa Indonesia di dalamnya. Contohnya seperti di bawah ini:

“Rasa sujanane kegawa terus-terusan ing sadawane bengi” (jayabaya, nomor 24 2010 hal.29)

Kata-kata sadawane bengi berasal dari ungkapan dalam bahasa Indonesia sepanjang malam. Seharusnya sadawane bengi bisa diganti dengan kata-kata sawengi natas yang memiliki arti sama.

Di majalah berbahasa jawa lain juga terdapat kalimat bahasa Jawa yang berstruktur bahasa Indonesia. Seperti di bawah ini:

kanthi mangkono, pangarep-arep bisa ing podium nomer siji bakal kasembadan” (Panjebar Seamangat nomor 13 2010 hal. 16)

Kalimat di atas sebenarnya berstruktur bahasa indonesia yaitu “dengan demikian, harapan bisa di podium satu bisa terlaksana”.

Dengan beberapa uraian dan contoh di atas dapat diketahui bagaimana bentuk-bentuk bahasa jawa yang telah terinfeksi oleh unsur-unsur bahasa Indonesia.

II.4 Relevansi Bahasa Jawa di Masa Sekarang

Bahasa Jawa merupakan bahasa yang sangat kaya. Di dalamnya terdapat tataran atau unggah-ungguh bahasa yang mempunyai nilai penghormatan dan sopan santun sesama penutur bahasa Jawa. Jika seseorang sudah bisa menggunakan bahasa Jawa dengan baik dan benar artinya seseorang tersebut sudah tahu empan papan (bisa mmenempatkan diri).

Sayangnya bahasa Jawa dijauhi dengan berbagai alasan seperti yang diungkapakan di atas. Mungkin juga faktor lain yang menyebabkan bahasa Jawa dijauhi adalah bahasa Jawa dianggap sebagai bahasa yang rumit dengan segala tingkatan-tingkatannya atau istilahnya undha-usuk bahasa Jawa itu sendiri. Namun, sebenarnya bahasa Jawa dibuat bertingkat-tingkat sebagai wujud penghormatan terhadap orang yang lebih tua atau orang yang dihormati.

Kehidupan dan lestarinya bahasa Jawa sendiri entah itu di masa sekarang ataupun di masa depan itu tergantung kepada sejauh mana para penuturnya ingin memepertahankan bahasa Jawa. Entah itu melalui media sastra tulis, satra lisan atau media yang lainnya.

Kaitannya dengan relevansi adalah sepantas apakah bahasa Jawa digunakan di masa sekarang yang sudah sangat kompleks. Jika dipikirkan pada masa sekarang bahasa jawa yang dianggap ruwet dan penuh dengan aturan sebenarnya justru memiliki keistimewaan bila dibanding dengan bahasa lainnya. Tentu saja penuturnya yang semakin lama semakin sedikit ini harus bisa mempertahankan bahasa Jawa sebagaimana mestinya. Jadi, jika ada pertanyaan masih relevankah bahasa Indonesia di masa sekarang? Jawabannya adalah ya tentu saja.

BAB III

PENUTUP

III.1 Kesimpulanan

Setelah melalui pembahasan pada ba sebelumnya maka pada bab ini dapat diambil kesimpulan bahwa:

1. Di masa sekarang bahasa Jawa sudah tersisih dan digantikan dengan bahasa lain. Ini terjadi karena bahasa Jawa dianggap sebagai bahasa yang kuno dan terkesan tidak masa kini bila dibandingkan dengan bahasa Indonesia.

2. Bahasa Jawa banyak ditinggalkan oleh penuturnya dakarenakan berbagai alasan sesuai dengan golongan berdasarkan tingkatan umur atau strata sosialnya.

3. Karena banyak pernutur bahasa Jawa yang multilingual akhirnya banyak kosakata bahasa Jawa yang berstruktur bahasa indonesia atau bahkan menyerap secara langsung dari bahasa indonesia.

4. Bahasa Jawa dengan segala kerumitannya adalah bahasa yang kaya. Dan dari dasar itu pula bahasa Jawa pantas dipertahankan pada masa sekarang ini. Karena kerumitan bahasa Jawa sebenarnya merupakan keistimewaan tersendiri bila dibandingkan dengan bahasa Jawa.

III.2 Saran

1. Pemerintah hendaknya mempunyai kebijakan yang bisa menjaga agar bahasa Jawa dianggap ssebagai kekayaan bangsa yang wajib dijaga kehidupan dan kelestariannya.

2. Para praktisi pendidikan dan segala unsur di dalam dunia pendidikan harus menjadi ujung rombak dalm upaya pelestarian bahasa Jawa ini. Karena dunia mempunyai andil yang sangat besar dalam mengajarkan bahasa Jawa yang baik dan benar.

3. Para penutur asli bahasa jawa harus bangga dengan kebahasaan jawaannya. Tetap mengajarkan bahasa Jawa sebagai bahasa ibu kepada anak-anaknya, tetap menggunakan bahasa jawa yang baik benar dalam proses komunikasi sehari-harinya.

DAFTAR RUJUKAN

Harianfajar.com

Kompas.com

Wapedia.com/wikipedia berbahasa Jawa

ABSTRAK

BAHASA JAWAKU TERINFEKSI

Dening: Tangguh Hestu Wibawa

Panaliten utawa analisis iki ngenani basa Jawa kang gegayutan karo kepriye panganggepe bebrayan gedhe tumrap basa Jawa iku dhewe. Saliyane iku ana ing tulisan iki ngandharake apa sebabe basa Jawa nganti ditinggal para penuture. Lan kepriye mungguh panguripane basa Jawa ing jaman samengko apa tetep kaya ngene bisa tumapak mlaku munggah utawa malah mati kepangan jaman. Ing njero tulisan iki penuture basa Jawa diperang dadi maneka warna golongan supaya luwih gampang anggone nintingi apa kang sebabe basa jawa kelangan para penuture. Ing kene uga ana tuladha-tuladhane basa Jawa kang wis ngalami owah gingsir saka wujud kang asline amarga oleh pangaribawa saka basa Indonesia.

Kata kunci: bahasa Jawa, bahasa Indonesia, pengaruh,

KATA PENGANTAR

Bahasa Jawa merupakan bahasa tinggalan nenek moyang yang sangat kaya. Selain itu bahasa Jawa seperti halnya bahasa-bahasa lainnya memiliki kekhasan dan keistimewannya sendiri yang membedakan dengan bahasa-bahasa yang lainnya. Namun, dalam bahasa Jawa ada tataran-tataran yang berarti sebuah pengakuan kedudukan atau penunjukkan rasa kehormatan terhadap lawan bicara yang tidak dimiliki oleh bahasa lain. Namun, sayangnya bahasa jawa yang begitu indahnya tersebut kini banyak ditinggalkan penuturnya dengan berbagai alasannya. Selain itu, bahasa Jawa kini sudah tidak prawan lagi dengan berbagai unsur yang telah merasukinya. Terutama pengaruh dari bahasa Indonesia.

Oleh karena fakta di atas maka dibuatlah makalah singkat ini dengan tujuan untuk mengupas lebih dalam tentang pengaruh bahasa Indonesia terhadap bahasa Jawa. Dan akhirnya atas berkat dan ramat Allah SWT penulis bisa menyelesaikan penulisan makalah ini tepat waktu. Selain itu penulis juga ingin menyampaikan terima kasih kepada seluruh pihak yang telah membantu dalam penyelesain makalah ini. Khusunya untuk:

1. Bapak Suharmono Kasiun selaku dosen bahasa Indonesia yang telah memberikan bimbingan.

2. Teman-teman yang turut membantu proses pembuatan makalah ini.

3. Serta seluruh pihak yang tidak bisa penulis sebutkan satu persatu.

Walaupun demikian penulis menyadari tulisan masih sangatlah jauh dari kesempurnaan. Dalam hal ini kekurangan-kekurangan makalah ini menjadi tanggung jawab penulis pribadi untuk memperbaiki. Untuk itu kritik dan saran yang membangun mutlak penulis perlukan untuk perubahan yang lebih baik ke depan. Dan semoga tulisan singkat ini bisa berguan bagi siapapun yang membacanya.

Surabaya, Mei 2010

Penulis

TUGAS BAHASA INDONESIA

Bahasa Jawaku Terinfeksi


Oleh:

TANGGUH HESTU WIBAWA

082114001

UNIVERSITAS NEGERI SURABABYA

FAKULTAS BAHASA DAN SENI

JURUSAN PENDIDIKAN BAHASA DAERAH (JAWA)

2010